Çocuğum yaratıcı mı? Hayalperest mi? Yoksa masum bir yalancı mı?

Çocuklarda yalan söyleme davranışı anne babaları zaman zaman rahatsız eden ve “acaba bu kalıcı bir sorun olur mu?” sorusuna sebep olabilen bir davranıştır. Bu davranışı ortadan kaldırmak üzere ele alırken, anne babaların dikkat etmesi gereken bazı hususlar vardır. Bu nedenle çocuğunuzla ilgili bir yargıya varmadan ya da bir bozukluk olup olmadığına karar vermeden önce bunları gözden geçirmek faydalı olacaktır:

Çocuğumuz kaç yaşında ve hangi gelişim döneminde?
Anne baba olarak bizim çocuğumuza ilişkin tutumlarımız nasıl?
Çocuğumuzun bizim dışımızda model aldığı başka kimseler var mı?
Çocuğumuz ne tür yalanlar söylüyor?
Çocuğumuz en çok ne zaman yalan söylüyor?
Çocuğumuz nerede yalan söylüyor?
Şimdi bu soruların cevaplarını tek tek ele alalım:
Çocuklar en çok hangi yaş grubunda ve dönemde yalan söylerler?

Çocuklar çeşitli durumlara bağlı olarak her yaş döneminde yalan söyleyebilirler. Ancak, okul öncesi dönemde zihinsel ve dil gelişimlerine bağlı olarak, yaşadıkları ve/ veya yaşamadıkları olayları abartılı bir biçimde anlatabilirler.

Hangi yaş grubunda yalan söylemeleri bir sorun değildir?

Okul öncesi dönemde henüz soyut düşünce kapasitesi gelişmediği için çocuklar gerçek ve gerçek olmayanı ayırd etmekte zorlanabilirler. Dolayısıyla bu dönemde söylenen yalanlar ile diğer gelişim dönemlerinde (okul dönemi ve ergenlik) söylenenler arasında önemli bir fark vardır. Okul öncesi dönemde yaşadıkları veya yaşamadıkları her şey hakkında bir fikir üretebilir ve bunu süsleyerek karşısındakileri etkilemek amacıyla anlatabilirler. Hatta, bu durumları kendilerine göre değiştirmek isteyebilirler. Bu durumda okul öncesi dönemde söylenenleri “yalan” kabul etmek büyük bir haksızlık olacaktır.

Anne baba olarak bizim davranışlarımız çocukların yalan söylemesine sebep olabilir mi?

Çocukların ilk öğretmeni, ilk arkadaşı ve hatta ilk psikoloğu anne babalarıdır. Dolayısıyla çocuklarımızın ilk model alacağı kişiler de anne babalardır. Çocuklarımız belki bizim bile fark edemediğimiz zamanlarda bizim davranışlarımızı gözlemler, kayıt altına alırlar ve en uygun zaman geldiğinde sergilerler. Bu nedenle öncelikler anne babalar çocuklarına ve çevrelerine karşı dürüst olmak, masum yalanları çocuklarının yanlarında söylemekten vazgeçmelidirler. Anne babaya göre oldukça masum olan bir yalan çocuklar tarafından farklı anlaşılmakta ve daha sonra taklit edilebilmektedir.

Tüm bunlarla birlikte, çocuğumuzla olan ilişkimiz de yalan söyleme davranışını arttırabilir. Eğer çocuğumuza karşı aşırı kuralcı veya aşırı serbest tutumumuz varsa ve eğer yalan söyleme davranışı karşısında aşırı sert cezalar uyguluyor veya hiçbir ceza uygulamıyorsak, bu davranışlarımız yoluyla çocuğumuza yalan söylemesi yönünde mesajlar gönderebiliriz. Ayrıca, aile içinde yeterli onayı görmeyen, yeteri derecede ödüllendirilmeyen veya aşırı derecede ödüllendirilen, kardeşleri veya arkadaşları ile çok fazla kıyaslanan, başarı gösterse dahi küçümsenen, aşağılanan çocuklarda yalan söyleme davranışının arttığı bilinmektedir. Bununla birlikte, çocuklar, zaman zaman korkutucu veya kendisinde kaygı uyandıran durumlardan kaçmak için de yalana başvurabilmektedirler.

Özetle, anne babaların çocuklarıyla kurdukları ilişki çocukların yalan söyleme davranışı etkileyebilmektedir.

Çocuklar başkalarından etkilenerek de yalan söyleyebilirler mi?

Özellikle okul döneminin başlaması ile birlikte, arkadaşlar ve öğretmenler anne babaların yerlerini almaktadır ve çocuk için arkadaşlarının, öğretmenlerinin davranış ve tutumları daha fazla önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, model alacakları kişiler değişmektedir. Bu nedenle, çocuklar onlardan etkilenerek de yalan söyleme davranışı geliştirebilmektedirler.

Çocuğumuz en çok ne zaman ve ne tür yalanlara başvuruyor?

Yukarıda da vurguladığımız gibi okul öncesi yaşlardaki çocuklar zengin hayal dünyalarının da etkisiyle yaşanmamış durumları yaşanmış gibi anlatabilmektedirler. Bu davranışlarının bilinçli bir nedeni olmayabilir, özellikle oyun sırasında sergileyebilirler. Dolayısıyla bu yaşlarda çocuklar daha çok fanteziye dayalı söylemlerde bulunurlar. Bununla birlikte okul yıllarına geldiğimizde çocuklar kasıtlı olarak yalanlara başvurabilmekte, bazen olumsuz bir durumdan veya cezadan kaçmak için, bazen karşısındakini etkilemek için yalan söyleyebilmektedirler. Bu tür yalanlara daha çok, bir katı bir otoriteye sahip kişiler karşısında (anne baba, öğretmen gibi) veya bir arkadaş grubunda ya da çok fazla eleştiri aldığı ortamlarda ihtiyaç duyabilmektedirler.

Çocukların yalan söyleme davranışına ilişkin tüm bu özellikleri göz önünde bulundurduğumuzda, görülüyor ki, çocuklar tek bir nedenden ötürü yalan söylememektedirler. Dolayısıyla bu sorunla başa çıkmanın da tek bir çözümü bulunmamaktadır.

Peki bu davranış sorununun bir bozukluğa dönüşmemesi için neler yapılabilir?

Aşağıda sorulan sorulan bize yol gösterici olması açısından verilmiştir. Bu soruların cevapları bize nasıl yöntemler uygulayacağımız konusunda fikir verecektir.

Her işin başı, her yaşta sağlıklı ve etkili iletişim kurmak;

Çocuğa yeterli zaman ayırdık mı?,
Onu yeterince dinledik mi?
Yoksa görmezden mi geldik?,
Çocuğumuz ilgi çekmeye mi çalışıyor?,
Çocuğumuz yalan söyleyerek bize bir mesaj mı göndermeye çalışıyor?”
Çok sert ve çok yumuşak olmayan disiplin yöntemlerini kullanmak;
Ufak bir hata karşısında hatadan daha büyük ceza mı verdik?,
Büyük hatalarını görmezden mi geldik?,
Anne baba arasında disiplin teknikleri açısından farklılıklar mı var?,
Çocuğumuzun yaptığı hatalarda her seferinde farklı disiplin teknikleri mi uyguladık?,
Ev ortamında hep ceza mı var? Hiç ödüllendirme yapılmıyor mu? Yoksa çok fazla ödüllendirme mi yapılıyor?,
Çocuğun ihtiyaçları hakkında gözlem yapmak, fikir sahibi olmak;
Çocuğumuzun neye ve kime ihtiyacı var?,
Onun ilgilendiği, sevdiği etkinlikler hakkında fikrimiz var mı?,
Çocuğumuza yeterince sorumluluk verebiliyor muyuz?,
Okul ortamında çocuğumuzun durumu hakkında yeterince fikir edinebildik mi?
Kendi davranışlarımızı gözden geçirmek;
Anne baba olarak verdiğimiz sözleri yerine getirebiliyor muyuz?,
Anne baba olarak zaman zaman çevremize karşı masum, küçük yalanlarımız var mı?
Çocuğumuza karşı sevgimizi ve ilgimizi yeterince gösterebiliyor ve ifade edebiliyor muyuz?